د سقایة الحاج آیت
دا مقاله د تدوین په حال کې ده!
 | |
| د آیت ځانګړتیا | |
|---|---|
| د آیت نوم | د سقایة الحاج آیت |
| په سورت کې موقعیت | توبه سوره |
| د آیت شمېر | ۱۹ |
| جزء | ۱۰ |
| د منځپانګې معلومات | |
| د نازلیدو شأن | امام علي(ع) |
| د نزول ځای | مدینه |
| موضوع | اعتقادي |
| په اړه | د خدای په لاره کې د جهاد غوره والۍ |
د سِقایةُ الْحاج (توبه: 19) آيت په خدای، د قيامت په ورځ باندې ايمان راوړل او د خدای په لاره کې جهاد کول یې حاجيانو ته له اولو ورکولو او د مسجد الحرام د کنجۍ ساتلو غوره ګڼلي دي.
د آيت شان نزول یې هغه ګڼلی دی کله چې عباس بن عبدالمطلب د زيارت کوونکو په ملمستیا او شيبه بن عثمان د کعبې د کنجۍ په ساتلو وياړ او فخر کاوه. امام علي(ع) خپل دا ویاړ چې په خداى او د قيامت په ورځ یې ایمان راوړی دی او د خداى په لاره کې یې جهاد کړی دی د هغوى له دغه فخر او ویاړ څخه غوره وبلل. نو دغه پورتني آيت د امام علي (ع) د نظر په تائيد کښې نازل شو.
ځینو څیړونکو دغه آیت په نورو اصحابو باندې د امام علی(ع) د فضیلت دلیل ګڼلی دی او له پیغمبر(ص) وروسته یې د ولایت او خلافت لپاره امام ته لومړیتوب ورکړی دی. امام علی(ع) هم دغه آیت په شپږ کسیزه شورا کښې د خپل فوقیت د ثابتولو لپاره د دلیل په توګه نقل کړی دی.
امام حسن(ع) هم د دغه آيت له مخې له معاويه سره په صلح کښې د امام علي(ع) فضيلت ته اشاره کړې ده.
متن او ژباړه
أَجَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کمَنْ آمَنَ بِالله وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فی سَبیلِ اللهِ لا یسْتَوُونَ عِنْدَ الله وَ اللهُ لا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمین
ايا تاسو حجيانو ته د اوبو ورکول او د مسجدالحرام ودانول د هغه چا (له ايمان او عمل) سره برابروئ چې په خدای او د قيامت په ورځ يې ايمان راوړی دی او د خدای په لاره کښې يې جهاد کړی دی؟ د خدای په نزد هيڅکله برابر نه دي او خدای ظالمانو ته هدايت نه کوي.
توبه سوره، ۱۹ آیت
پیژندنه
د توبې سورت ۱۹ آيت ته د سقاية الحاج آيت ويل شوی دی.[۱] سقاية الحاج یعنی حجيانو ته اوبه ورکول.[۲] په دې آيت کي حجيانو ته اوبو ورکولو او د مسجد الحرام د کيلي ساتلو په مقابله کې په خدای او د قیامت په ورځ ایمان او د خدای په لاره کې جهاد کول راوړی شوي دي.[۳] او هغه کسان یې دورغجن وګڼل چې دا ګومان یې کاوه چې د مسجد الحرام کنجۍ ساتل په خدای او د قیامت په ورځ له ایمانه او د خدای په لاره کې له جهاده غوره دي.[۴]
له اسلامه مخکې د کعبې کلي ساتل او حجیانو ته اوبه ورکول له مهمو چوکیو څخه ګڼل کیدل.[۵] او د مکې د مشرانو له اعمالو څخه وو[۶] او د بني هاشمو په لاس کې وو[۷] او سرپرست يې عباس بن عبدالمطلب و[۸] چې له اسلام وروسته هم دغه دندې او دوه عملونه اسلام تایید کړل[۹]
شأن نزول
د سقاية الحج د آيت شان نزول د امام علي (ع)، د عباس بن عبدالمطلب او شيبه بن عثمان سره خبرې اترې ګڼل کيږي. کله چې دوی یو له بل سره په ویاړ او فخر کولو بوخت وو او هر یو یې په خپل کار فخر کاوه. عباس حاجيانو ته په اوبو ورکولو او شيبه بن عثمان يا طلحه بن شيبه د خدای د کور د کلي په ساتلو وياړ کاوه. بالاخره هغوی امام علی(ع) د قاضي په توګه وټاکه او له هغه څخه یې وغوښتل چې د دوو مقامونو څخه د یو د لوړتیا په اړه خپل نظر څرګند کړي. امام علي(ع) د هغوي د برتري په ردولو سره خپل ویاړ چې په خداي او د قيامت په ورځ باندې ايمان، او د خداي په لاره کښې جهاد دی او د دغو دواړو لپاره د ایمان راوړلو لاره او بنیاد دی لوړ وښود. څه موده وروسته پېغمبراکرم(ص) له دې پېښې خبر شو او پورتني آيت نازل شو او د امام علي(ع) نظر يې تاييد کړ.[۱۰]
دا شأن نزول په څو راپورونو کې په لږو توپیرونو سره ثبت شوی دی.[11] ځينو خلکو په دې اړه د شهرت دعوه کړې ده[12] او باور لري چې دا آيت د امام علي(ع) په وياړ نازل شوی دی[۱۳] او د هغه حضرت له خاصو فضيلتونو څخه ګڼل کيږي.[۱۴] په هغو رواياتونو كې چې له امام حسن(ع)، [15] امام صادق(ع)، [16] عبدالله بن عباس او نورو[17] څخه روايت شوي دي، د ایت شان نزول د امام علي (ع) په اړه ګڼل شوی دی.
ځينې خلک په دې اند دي چې د سقاية الحاج آيت يوازې د يو عمومي قانون د بيانولو لپاره نه دی، بلکې دا د پېغمبر اکرم د زمانې د يوې پېښې په اړه نازل شوی دی او خپل خاص شان نزول لري لري [۱۸]. خو ځينو نورو بيا د امام علي(ع) په شان کې د آیت نازلیدلو په منلو سره د آيت خطاب عمومي ګڼلى دى چې په دې کې نور مصداقونه هم شاملېدى شي[۱۹] په شیعه او سني کتابونو کې د آیت [20] د نزول په اړه نور احتمالات هم شته.[۲۱]
په سرچینو کې انعکاس
د آیت شان نزول د امام علی (ع) په باره کښې ډیرو پوهانو او مشرانو روایتونه راوړي دي.[۲۲] فرات بن ابراهیم کوفي (وفات ۳۵۲ هـ ق) [۲۳] او فضل بن حسن طبرسي (وفات ۵۴۸ هـ ق) [۲۴] له شیعه مفسرینو څخه، همدارنګه فخر رازي (۶۰۶ هـ ق)،[۲۵] حکیم حسکاني (وفات ۴۹۰ هـ ق)، [۲۶] محمد بن جریر بن یزید طبري (وفات ۳۱۰ هـ ق)، [۲۷] احمد بن محمد قُرطُبی (وفات ۷۶۱ هـ ق)، [۲۸] عبدالرحمان سیوطي (وفات ۹۱۱ هـ ق) [۲۹] او ابن ابي حاتم (وفات ۳۲۷ هـ ق) [۳۰] سني مفسرينو د امام علي (ع) په اړه د آيت شان نزول بیان کړی دی. په احقاق الحق کتاب کې د اهل سنتو له ۱۵ څخه زیاتو تفسیري کتابونو ته اشاره شوې ده چې دغه شان نزول یې ذکر کړی او د هغوي روایتونه یې نقل کړي دي.[۳۱] لکه څنګه چې علامه اميني هم په خپل کتاب الغدير کې د ډېرو سني علماوو يادونه کړې ده چې د دې آیت شان نزول همدارنګ بیانوي.[۳۲]
په روايي كتابونو كې هم دغه شان نزول ته اشاره شوې ده.[۳۳] په صحيح مسلم كې همدا شان نزول راغلی دی خو د اشخاصو نومونه په نه دي یاد شوی او دا کیسه یې لیکلی خو د یو کس «رجل» په نوم يې كيسه بیان كړې ده؛[۳۴] خو ځينې نورو اهل سنتو عالمانو د دې روايت تر څنګ نورو رواياتونو ته اشاره کړې ده چې د اشخاصو نومونه پکې ذکر شوي دي.[۳۵] خو ابن کثير چې يو له سني عالمانو څخه دى د امام علي(ع) په فضيلت باندې د دغه آيت له نزول څخه انکار کړى دى.[۳۶] همدارنګ ابن تیمیه هم په دې باور دی چې دا روایت د احادیثو په معتبرو کتابونو کې نه دی موندل شوی.[۳۷]
اعتبار
اماميه عالمان په دې متفق دي چې د سقاية الحاج آيت د امام علي(ع) په باره کښې نازل شوی دی.[38] د معاصر عالم سید علي میلاني په وینا، د آیت د نزول سند معتبر دی او د حدیث او تفسیر په علومو کې له معتبرو منابعو څخه نقل دی او په مختلفو طریقو سره ذکر شوی دی.[۳۹] ځینې لیکوالان په دې باور دي چې په تفسیري کتابونو کې د ذکر شوي شان نزول د انعکاس له امله د هغې په صداقت کې هیڅ شک نشته.[۴۰] د احقاق الحق کتاب لیکوال دا شان نزول صحیح ګڼلی او ویلي یې دي چې په دې اړه هیڅ اختلاف نشته.[۴۱]
د مؤمنانو او کافرانو مقابله
ځینې په دې باور دي چې د سقایة الحاج آیت په مدینه منوره کې د عباس بن عبدالمطلب له اسلام راوړلو وروسته نازل شوی دی؛ له همدې امله دا مقابله د دوو مؤمنانو ډلو ترمینځ شوې ده.[۴۲] خو ځينې نور بيا په دې اند دي چې د آيت د نزول وخت د عباس له ايمان نه مخکې و.[۴۳] او دوي دا د مؤمنانو او کفارو تر منځ د مقابله په هکله ګڼي.[۴۴] لکه څنګه چې په یوه روایت کې راغلي دي چې عباس د امام علي(ع) د هجرت غوښتنه رد کړه او د سقایة عمل یې غوره وباله.[۴۵] یا کله چې عباس د بدر په جګړه کې ونیول شو نو ویې ویل که ته په اسلام راوړلو کې له موږ څخه وړاندی یې؟ نو مونږ حجيانو ته په اوبو ورکولو د کعبې په ودانولو کې له تا څخه مخکې يو.[۴۶] په ځینو روایتونو کې راغلي چې دا مقابله د مسلمانانو او یهودیانو د ډلو تر منځ وه چې ادعا یې کړې وه چې د سقایة کار او د جومات د کیلي ساتل په خدای باندې له ایمان راوړلو او جهاده غوره دي.[۴۷]
د شيخ طوسي په وينا، په دې آيت كې خداى پاك د كافرانو هغه يوې ډلې ته خطاب كړى، چې د حاجيانو په سقایة او د مسجد الحرام په جوړولو بوخت وو، او دا كارونه يې له ايمان او جهاد سره برابر او غوره ګڼل، چې دا كارونه پر خداى باندې ايمان راوړلو او د هغه په لاره کې جهاد کولو سره برابر نه دي.[۴۸] له همدې امله د سقاية الحاج له آيت څخه دا په لاس راځي چې له ايمان پرته هيڅ عمل ارزښت نه لري. که څه هم دا عمل پخپله له نېکو اعمالو څخه وي.[۴۹]
علامه طباطبايي وايي: په دې آيت کې د دوو عملونو مساوي ګڼل، چې يو يې د جهالت او د ايمان نشتوالى دى او بل يې د هغه چا له خوا صادر شوى دى چې پر خداى او د قيامت په ورځ ايمان لري، داسې دى لکه د يو ژوندي عمل سره چې اغیزې او ګټې یې پاکې او پاکیزه وي هغه عمل برابر وګڼې چې ژوند او روح نه لري،. البته دا برابري او په خپل کار فخر کول په داسې وخت کې رامنځ ته شوي دي چې په دې وخت کې د دواړو کارونو (اوبه ورکول او د جومات جوړول) دعوه کوونکي ایماندار وو او عام کسان وو؛ خو خدای د دوي نومونه د دوي د عزت او مقام ساتلو لپاره نه دي څرګند کړی؛ خو دا یې روښانه کړی چې دا ډول کارونه ایماني کارونو سره (چې ایمان او جهاد او هجرت دي) نه شي پرتله کېدای.[۵۰]
د دلیل په توګه راول
حضرت علي(ع) په هغه شپږ کسيزه شورا کې چې د دويم خليفه له مړينې وروسته د خليفه د ټاکلو لپاره جوړه شوې وه، د خلافت د وړتيا او برتري د ثابتولو لپاره يې د خپل ځان په اړه د دغه آيت شان نزول د ځان په اړه بيان کړ.[۵۱] هغه دا آيت د يوې پوښتنې په ځواب کې هم ياد کړ چې د ده د غوره فضيلت په اړه ترې پوښتل شوی و.[۵۲]
امام حسن(ع) هم له معاویه سره د صلحې په وخت په یوه خطبه کښې دغه آیت ته د خپل پلار د فضیلت په باره کښې اشاره کړې ده.[۵۳] همدارنګه مامون عباسي دا آيت هاشميانو ته په يوه ليک کې نقل کړی چې په هغه کې يې د امام علي(ع) او په عباس بن عبدالمطلب باندې د هغه د برتري ستاينه کړې ده.[۵۴] د فخر کولو کیسه او په دې اړه د آیت نزول د ځینې شاعرانو لکه سید حمیري، الناشي او البشنوي له خوا په نظم کې لیکل شوي دي.[۵۵]
د امام علی(ع) د جانشینۍ باندې دلالت
ځینې څیړونکي په دې باور دي چې د سقایة الحاج آیت د امام علی(ع) د فضیلت د څرګندولو لپاره نازل شوی دی[۵۶] او په نورو اصحابو باندې د امام علی(ع) فوقیت باندې دلالد کوي او د رسول الله (ص) څخه وروسته د خلافت او ولایت لپاره د امام علی(ع) [۵۷] په لومړیتوب باندې دلالت کوي.[۵۸] دا هم ويل شوي چې د دې آيت مفهوم د حضرت علي(ع) په ولایت باندې څرګند دی.[۵۹] ځکه چې د ټولو په اتفاق سره امام په ايمان، هجرت او جهاد کې له ټولو اصحابو څخه غوره و.[60]
شيعه مفسیر مکارم شيرازي په دې باور دی چې په ايمان او جهاد کې د امام علي(ع) برترۍ ته په کتو سره که خدای وغواړي چې د رسول الله(ص) لپاره يو جانشين وټاکي نو «افضل» ته به پر «مفضول» او «فاضل» لومړيتوب ورکړي. ځکه چې خدای حکیم دی او په «افضل» باندې «مفضول» او «فاضل» وړاندې کول د حکمت خلاف کار دی او که د خلافت خبره په انتخاب هم وي نو عقلان هم د «افضل» په شتون سره «فاضل» یا «مفضول» نه مخکې کوي.[61]
فوټ نوټ
سرچينې
- ابنابیحاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق اسعد محمد الطیب، عربستان، مکتبة نزار مصطفی الباز، چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.
- ابنتیمیه حرانی، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، تحقیق محمد رشاد سالم، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، ۱۴۰۶ق.
- ابنجوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۲۲ق.
- ابنحیون، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- ابنحیون، نعمان بن محمد، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق.
- ابنطاووس، علی بن موسی، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، تصحیح علی عاشور، قم، خیام، ۱۴۰۰ق.
- ابنعطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۲ق.
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.
- ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- استرآبادی، محمدجعفر، البراهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعة، قم، مکتب الأعلام الإسلامی، ۱۳۸۲ش.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
- ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر الثعالبی المسمی بالجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- جعفری یعقوب، تفسیر کوثر، قم، هجرت، بیتا.
- جمعی از نویسندگان، فی رحاب أهل البیت(ع)، قم، المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- حسینی استرآبادی سید شرفالدین علی، تأویل الآیات الظاهرة، تحقیق حسین استاد ولی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۹ق.
- حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلی الصواب، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابیبکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه عمومی آیتالله العظمی مرعشی نجفی(ره)، ۱۴۰۴ق.
- شوشتری، قاضی نورالله، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، ۱۴۰۹ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیتا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، الإحتجاج، مشهد، نشر المرتضی، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، المسترشد فی إمامة أمیرالمؤمنین(ع)، قم، مؤسسة الواصف، ۱۴۱۵ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.
- عسکری، سید مرتضی، معالم المدرستین، تهران، مؤسسة البعثة، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
- علامه امینی، عبدالحسین، الغدیر، قم، مرکز الغدیر، ۱۴۱۶ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة، مشهد، مؤسسة عاشورا، ۱۳۷۹ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تحقیق هاشم رسولی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، ۱۳۸۰ش.
- فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فرات کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد کاظم محمودی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- فضلالله سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تحقیق أحمد البردونی و إبراهیم أطفیش، قاهره، دارالکتب المصریة، چاپ دوم، ۱۳۸۴ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیتا.
- مظفر، محمدحسین، دلائل الصدق، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۴۲۲ق.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، حدیقة الشیعة، قم، انتشارات انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۸۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، آیات الولایة فی القرآن، قم، مدرسة الإمام علی بن أبیطالب(ع)، ۱۳۸۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- میلانی، سید علی، شرح منهاج الکرامة، قم، مرکز الحقائق الإسلامیة، ۱۳۸۶ش.
- هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، قم، الهادی، ۱۴۰۵ق.
- یعقوبی، احمد بن ابییعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بیتا.